“Məni dinləyirsən, Obama?”
“Qafqazinfo” Azərbaycanda rəsmi qurumlarda “iPhone”un qadağan olunduğu bir məqamda bu məsələ ilə bağlı araşdırma aparıb. Həmin araşdırmanı təqdim edirik.
Son günlər Azərbaycanın yetərincə məhdud olan informasiya gündəmini rəngləndirən mövzulardan biri Milli Məclisdə iPhone və Android əməliyyat sisteminə malik olan telefonlardan istifadənin qadağan olunması oldu. Qərar təkcə millət vəkillərinə deyil, jurnalistlərə və bütün ziyarətçilərə də şamil edilir. Geniş müzakirələrə səbəb olan qərar millət vəkili Aydın Mirzəzadənin 32 manata telefon alması barədə açıqlaması, eyni zamanda millət vəkili Etibar Hüseynovun “yaxşı vəziyyətdə olan ayfon satılır” replikası ilə də xeyli gülməli vəziyyət yaratdı. Qərarın qəbul edilməsini müxtəlif yerlərə yozan həmkarlarım arasında bu araşdırmanın müəllifi də oldu. Təbii ki, Milli Məclisdə bir-birinin yerinə səs verən millət vəkillərinin görüntülərinin yayılması bu qurumda iPhone və android əməliyyat sistemli telefonlara qadağa qoyulmasına ən ağlabatan arqument hesab edilirdi.
Amma sonra məlum oldu ki, Milli Məclis Azərbaycanda belə qadağa tətbiq edilən ilk dövlət qurumu deyil. Belə ki, aylar öncədən Daxili İşlər Nazirliyi, Xarici işlər Nazirliyi və Müdafiə Nazirliyi kimi bir neçə belə rəsmi qurumda da eyni qadağa tətbiq edilib. Etibarlı mənbədən aldığımız məlumata görə Xarici İşlər Nazirliyinin birinci mərtəbəsində hətta bunun üçün xüsusi yer də hazırlanıb. Bütün işçilər və ziyarətçilər mobil telefonlarını, noutbuk və ümumiyyətlə informasiyaı ötürülə biləcək bütün əlaqə vasitələrini birinci mərtəbədəki saxlama yeşiklərinə qoyurlar və sadəcə binadan çıxarkən götürə bilirlər.
Bu ekstra təhlükəsizlik tədbirlərinə nə ehtiyac var?
İlk qadağa Obamaya qoyulub
Hər şey ondan başladı ki, 2013-cü ilin əvvəllərində Vaşinqtonda Ağ evin Təhlükəsizlik Xidməti Amerika Birləşmiş Ştatlarının Prezidenti Barak Obamaya iPhone istifadə eləməyi qadağan elədi. Bu xəbər mətbuata sızandan sonra jurnaslit araşdırmaları nəticəsində məlum oldu ki, bir müddət əvvəl ABŞ-ın birinci xanımı Mişel Obama da eyni qadağayla üzləşib və ona Ağ Evdə iPhone işlətmək qadağan edilib. Məhz bu faktdan sonra bir sıra ölkələr bunun səbəbini araşdırmağa başladılar. İlk olaraq təbii ki, Rusiya reaksiya verdi. Və məlum oldu ki, iPhone və android əməliyyat sisteminə malik olan telefonlarda olduqca zəif müdafiə sistemi var və böyük dövlətlərin xüsusi xidmət orqanlarında olan sistemlə bu telefonların danışıq trafikin müəyyənləşdirmək, onları dinləmək çox asandır. İnformasiya axınının qarşısını almaq üçünsə onlara qadağa qoyulmasından başqa çarə yoxdur, çünki təhlkükəsizlik sistemi tamamilə yararsızdır.
Bununla da Kreml Dumada dövlət müəssələrində xarici istehsal olan telefonların istifadəsini qadağan eləmək barədə qanunun lobbiçiliyinə başladı.
35 Dünya lideri dinlənirmiş
2013-cü ilin iyun ayında Edvar Jozef Snouden adlı amerikalı mütəxəsis, və eyni zamanda Federal Təhlükəsizlik Xidmətinin keçmiş əməkdaşı “The Guardian” və “The Washington Post” qəzetlərinə bir çox dünya ölkələrinin liderlərinin və önəmli adamlarının amerika xüsusi xidmət orqanları tərəfindən dinlənildiyi ilə bağlı sənədləri ötürdü. Bu izlənmə iPhone və android əməliyyat sistemi ilə işləyən telefonlar, smartfonlardan savayı, həm də internetdə müəyyən brauzerlərə nəzarət vasitəsilə də həyata keçirilirdi. Edvard Snoudenin ötürdüyü məlumatlara əsasən bu dinləmələr nəticəsində PRİSM, X-Keyscore və Tempora kimi layihələr həyata keçirilmişdi.
Pentaqonun Snouden haqqında iddiaları isə daha geniş idi. Amerika xüsusi xidmət orqanları iddia edirdilər ki, 30 yaşlı bu gənc FTX-də işlədiyi dövrdə 1,7 milyon gizli fayl oğurlamış, onlardan bir çoxu Amerika Ordusuna, dəniz donanmasına və hava qüvvələrinə aid “məxfi” sənədlərdir. Məlumat üçün bildirək ki, Snouden bu addımından sonra əvvəlcə Honkonqa, sonra Rusiyaya qaçır. 1 ay Moskvanın Şeremtevo hava limanında gözlədikdən sonra, nəhayət ki, 2013-cü ilin avqust ayında Rusiyadan müvəqqəti sığınacaq alır.
Amma Snoudenin yaydığı məlumatların yaratdığı qalmaqal hələ də davam edir.
Məni dinləyirsən Obama?
Yəqin ki, Almaniyanın baş naziri Anjela Merkelin bütün dünya mətbuatının manşetlərini bəzəyən bu sözlərini xatırlayırsız. Snoudenin yaydığı informasiya sırasında Amerika xüsusi xidmət orqanlarının iPhone vasitəsilə dinlədiyi 35 dünya liderindən biri də Almaniyanın baş naziri idi. Eyni zamanda məlum olmuşdu ki, ABŞ Merkeli 2002-ci ildən dinləyir. Merkel bununla özünü təhqir olunmuş hesab etdiyini qeyd eləmişdi və Almaniya rəsmiləri ABŞ-ın artıq etibarlı tərəfdaş olmadığını vurğulayırdı.
Beynəlxalq qalmaqala səbəb olan bu fakt Almaniya və Amerika Birləşmiş Ştatları arasında böyük gərginliyə səbəb olmuşdu. Amma artıq 2013- cü ilin oktyabrında Almaniya hökümətinin rəsmi təmsilçisi Şteffen Zaybert elan etdi ki, ABŞ artıq Merkeli dinləmir. Bunun isə ikitərəfli razılaşma, yoxsa iPhone-dan imtina sayəsində olduğunu bildirməmişdi.
Ukrayna xüsusi xidmət orqanları da Putini dinləyirmiş
Əslində iPhonun zəif təhlükəsizlik sistemindən yararlanan tək ABŞ olmayıb. Məsələnin fərqinə varan Ukrayna xüsusi xidmət orqanları da bir müddət Rusiya Prezidenti Putini dinləməsi ilə bağlı informasiya yayılır. Rusiya rəsmiləri bu iddialara zarafatla cavab verir ki, ABŞ Merkeli Rusiya ilə sıx əlaqələri olduğu üçün dinləyir. Bəs Putini dinləmək Ukraynanın nəyinə lazımdır?! Görünən budur ki, ABŞ tərəfindən dinlənilən 35 dünya liderinin və eyni zamanda android əməliyyat sistemli telefonlar nəticəsində bir birini dinləyən ölkələrin adları açıldıqca bu gərginliklər davam edəcək. Hələ ki, bir sıra ölkələr öz rəsmi qurumlarında bu tipli telefonların istifadəsinə qadağa qoymaqla işə başlayıblar.
iPhone əvəzinə Yotaphone
Avropanın bir çox ölkələrində, Cənubi Koreyada, MDB ölkələrinin bəzilərində artıq bu telefonların rəsmi qurumlarda istifasdəsi, eyni zamanda onlardan istifadə edərkən dövlət əhəmiyyətli məsələlərin müzakirəsi qadağan edilib.
Qazaxıstan Məclisinin beynəlxalq əlaqələr, təhlükəsizlik və müdafiə məsələləri üzrə komitəsinin sədri Maulen Aşumbayev Qazaxıstanda da bu qadağanın tətbiq ediləcyini bildirib. Eyni zamanda Rusiya Federasiya Şurasının üzvü Ruslan Qattarov Rusiyanın iPhone tipli, amma Rusiya istehsalı olan telefonların istehsala buraxılacağını bildirib. “Hər gün dövlət əhəmiyyətli məsələləri müzakirə edən şəxslərin bu telefonlardan istifadə etməsi ciddi deyil və bilmədən çox önəmli layihələri təhlükə altında qoymaq olar”. Dumanın deputatları və digər dövlət məmurları iPhone tipli telefonların özəlliklərinə alışdığından, eyni xidmətləri və keyfiyyəti göstərə biləcək bu telefon Yotaphone adlanır. Əvvəllər Sinqapurda buraxılan bu telefonun 3 il ərzində Rusiyada da istehaslı üçün hökümət zavodlar seçib. Amma Yotaphone-un da Rusiya xüsusi xidmət orqanları üçün çalışmayacağı dəqiq deyil.
Hərbi təhlükə
Mütəxəsislər smartfonların hərbi təhlükəsini də önə çəkirlər. Belə ki, hakerlər üçün asan hədəf olan cihazlar qarşı tərəfə hərbi qrupların yerdəyişməi ilə bağlı informasiya ötürə bilər. Çünki android əməliyyat sistemli telefonlar onu istifadə edən şəxsin dəqiq harda olması ilə bağlı məlumat ötürmək imkanına malikdir. İnternet təhlükəsizliyi üzrə mütəxəsislər Hyu Tompson və Markus Ceykobsonun verdikləri müsahibələr əsasən demək olar ki, dövlər qurumlarına, hərbi obyektlərə bu cihazların sadəcə cibdə aparılması belə təhlükəlidir. Müdafiə xarakterli elmi-təhqiqat araşdırmaları mərkəzinin (DARPA) apardığı təhqiqatın nəticələri göstərir ki, adi evinə bir SMS göndəilməsi ilə belə telefon istifadəçisinin bütün GPS məlumatları qarşı tərəfin əlinə keçə bilir. Bu halda bir hərbiçi zabitin telefonun dinlənilməsi bir ölkənin taleyini həll edən informasiyaların ötürülməsinə aparıb çıxara bilir. Mütəxəsislər hələ ki, bu sistemdən informasiya ötürülməsinin qarşısının alınması üzərində işləyirlər. Elə iPhone istehsalçıları da yaranmış qalmaqalın telefonun və kompaniyanın nüfuzuna böyük ziyan vurduğunu, yaranmış texniki problemlərin aradamn qaldırılması üçün texniki araşdırmalar etdiklərini göstərirlər. Amma hələ ki, probelm qalır və onlardan müdafiə olunmaq üçün android əməliyyat sistemli telefonlardan imtina etməkdən başqa çarə görünmür.
Aynur İmranova
Mənbə: qafqazinfo.az
