Türkiyədəki dinləmələrdə “kriptolu” telefon və “super kompüter” izi

İddialara görə, minlərlə telefon danışıqları eyni anda dinlənilib və daha sonra bu yazılar Türkiyədən çıxarılaraq xarici ölkələrdən birində (bu ölkələr arasında İsrailin də adı hallanır) mövcud olan “super kompüter”də analiz edilərək lazımi səs yazıları seçilib. Eyni zamanda iddialarda səs yazılarının hətta yüksək səviyyədə qorunması olan “kriptolu” telefonlar üzərindən də aparılması dinləmələrdə yüksək texnologiyalardan istifadə olunduğunu göstərir.

Türkiyə mediasında “kriptolu” telefonlar haqda arayışlar, bu telefonun imkanları haqda bir sıra qeydlər artıq yayılıb. “Kripto” qədim yunan sözündən gəlir gizli, şifrələnmiş sözlərin əvəzinə istifadə olunan termindir. “Kriptolu” telefonlar dinləmələri və elektron nəzarəti əngəlləmək imkanına sahib olan, şifrəli rabitə qurmaq üçün istifadə olunur. Bu cür telefonlar şifrələnmək və ya şifrələri qırmaq imkanlarına sahib olan xüsusi mikroçiplərlə təchiz olunur. Bu cür telefonlar səs dalğalarını alarkən və ya ötürərkən fərqli şifrə ilə siqnallar göndərə bilir. Eyni zamanda yalnız “kriptolu” telefonlar göndərilən şifrələri qəbul edib oxuyur və doğru siqnallarla qarşı tərəfə dinlədər. Beləliklə, bu cür telefonlarla səs dalğaları şifrəli göndərilir və bir çox hallarda bu şifrələri tutub oxumaq mümkünsüz olur. Bu telefonlarla danışanları dinləyənlər yalnız anlaşılmaz səslər eşidə bilər. Eyni zamanda danışıqlar zamanı bütün parametrlər yalnız bir dəfə istifadə olunur və danışıqdan dərhal sonra yaddaşdan silinir. Ancaq son olaylar göstərir ki, bu şifrələri tutub oxuya bilən qurğular da artıq mövcuddur. Ancaq bu cür imkanlara yalnız dünyanın bir neçə ölkəsinin xüsusi xidmət orqanları sahibdir. Əsasən ordu, kəşfiyyat xidmətləri və dinlənilmədən ehtiyat edən dövlət rəsmilərinin istifadə etdiyi bu cür telefonların analoqları Türkiyə bazarında 1500-3000 dollar arasında dəyişir.

Yeri gəlmişkən, Türkiyədə baş nazir Ərdoğanın oğlu Bilal Ərdoğanla danışıqları məhz “kriptolu” telefonlar vasitəsilə aparılıb. Ancaq buna baxmayaraq, bu danışıqlar yazılıb və daha sonra internetə çıxarılıb. Türkiyə mediasının iddialarına görə, bu yazılar Türkiyədən kənarda “super kompüter” vasitəsilə incələnib və “lazımi” səs yazıları seçilərək ayrılıb.

“Super kompüter” nədir?

Qeyd edək ki, “super kompüter” termini son illərdə tez-tez səslənməyə başlayıb. “Super kompüter” yüksək texnologiyalar və hesablamalar üzrə ixtisaslaşan şirkətlər tərəfindən istifadə olunur. Belə ki, “super kompüterlər” saniyədə yüz trilyonlarla əməliyyatı etmək imkanlarına malik böyük bir texnoloji aparatdır. Bu gün ən sürətli “super kompüter” saniyədə 136,8 trilyon davamlı əməliyyatı həyata keçirə bilmək imkanına sahibdir və Amerikanın “Lawrance Livermore” Milli Laboratoriyası adlı quruma məxsusdur. Bu super kompüterin imkanlarını müqayisə etmək üçün belə bir müqayisə aparmaq olar. Bu o deməkdir ki, super kompüterin bir saniyədə apardığı əməliyyatı 6,6 milyardlıq dünya əhalisinin hər biri əlindəki hesablama maşını ilə hər  5 saniyədə bir əməliyyat aparmaqla 60 saat dayanmadan çalışmaqla əvəz edə bilər.

Bu cür kompüterlərin əsasən nüvə araşdırmaları sahəsində, birja analizləri, iqlim dəyişiklikləri hesabatlarının hazırlanması kimi sahələrdə istifadə olunur. Bu kimi cihazların qiyməti iş imkanlarından asılı olaraq 100 milyon dollara qədər arta bilir.

Qeyd edək ki, son olaylarda adı hallanan dinləmələr zamanı toplanan səs yazılarının xarici ölkələrdə məhz bu cür super kompüterlər vasitəsilə təhlil olunduğu və müəyyən kodlaşdırmalar vasitəsilə lazımi səs yazılarının bir yerə toplanaraq dinləmə siyahısı hazırlandığı iddia olunur. Əgər mediaya yayılan siyahıya inansaq, Türkiyədə təxminən 8 min insanın müxtəlif vaxtlarda həyata keçirilən telefon danışıqlarının (bəzi şəxslərin telefonları aylarla dinlənilib – K.) sadə kompüter vasitəsilə təhlil etmək, “lazımi” danışıqları seçib ayırmaq mümkün deyil. Bu cür uzun və mürəkkəb işi yalnız “super kompüter”lər həyata keçirə bilər ki, hansı ki, onlar Türkiyədə yoxdur.

KƏNAN
Mənbə: musavat.com